24/11/10

NHÀ THƠ DÂN TỘC CHĂM NÓI VỀ VĂN HÓA ĐỌC



INRASARA (Nhà thơ dân tộc Chăm)

Trước 1975, người Chăm tỉnh Ninh Thuận có khoảng 20 gia đình sở hữu tủ sách trên dưới nửa ngàn cuốn, tiếng Việt và cả tiếng Pháp, trên dân số 25.000 người. Hiện tượng đó hầu như không tồn tại trong xã hội hôm nay. Hiện nay, nơi trang trọng nhất của ngôi nhà một gia đình, đập vào mắt khách là tủ buffet chưng diện bát đĩa và... cái tivi đời mới. Mấy năm qua, ta có thêm máy vi tính. Hiếm gia đình có được tủ sách.

1. Trong các chuyến đi xuyên Việt, bằng tàu lửa hoặc xe du lịch chất lượng cao, để ý – dễ nhận thấy rằng, ngoài số người ngủ gật hay làm chuyện lặt vặt hoặc tán gẫu, có hai bộ phận đọc khác nhau: Đọc sách và đọc báo. Chú ý nữa, hầu hết người cầm trong tay cuốn sách dày là khách Tây; ngược lại, dân Việt Nam.

Đi vào các khu di tích văn hóa - lịch sử, trong khi ta xách theo gói đồ ăn thì dân phương Tây luôn tay giở các trang sách. Họ đi du lịch vừa để giải trí vừa học. Họ luôn tự trang bị vốn hiểu biết tối thiểu về nơi họ sắp đến. Không hiểu, họ hỏi; hiểu lờ mờ, họ hỏi. Họ thắc mắc về sai biệt giữa thực tế và chi tiết được viết trong cuốn cẩm nang du lịch: Tại sao bức tượng kia không còn ở đó? Sao sách viết thế này mà cô thuyết minh nói như thế kia? v.v… Các chuyến tàu ngầm ở Nhật, không gian yên tĩnh lạ thường, bởi non một nửa hành khách cắm cúi vào trang sách!

Quan sát vẻ ngoài hiện tượng nào đó của xã hội, ta hay bị định kiến đánh lừa. Bởi đến hôm nay, chưa có thống kê đầy đủ rằng có bao nhiêu người Việt thường xuyên đọc sách, đọc sách loại gì, đọc như thế nào. Rồi lứa tuổi, thành phần xã hội, địa phương, v.v... qua đối sánh với vài nước trong khu vực hay trên thế giới.

2. Dĩ nhiên ấn tượng ban đầu không phải không cần thiết cho gợi ý so sánh.

Hành khách tàu ngầm Nhật cũng như bao nhiêu khách Tây balô đi du lịch Việt Nam chắc chắn không là dân đặc tuyển. Họ thuộc đại chúng, nhưng qua cách hành xử với chữ nghĩa, họ khác ta rất nhiều – ít ra là ở thời điểm hiện tại. Ở đây, tôi thử chọn một đối tượng phổ thông mà tôi biết rõ: Người Chăm, một cộng đồng cư trú tại vùng đồng bằng xen cư/cộng cư với người Kinh, không ở vùng sâu vùng xa như vài dân tộc khác, cũng không phải tại các trung tâm văn hóa lớn. Dân tộc từng sở hữu nền văn hóa phong phú, được coi là có truyền thống học và đọc.

Trước 1975, người Chăm tỉnh Ninh Thuận có khoảng 20 gia đình sở hữu tủ sách trên dưới nửa ngàn cuốn, tiếng Việt và cả tiếng Pháp, trên dân số 25.000 người. Hiện tượng đó hầu như không tồn tại trong xã hội hôm nay. Hiện nay, nơi trang trọng nhất của ngôi nhà một gia đình, đập vào mắt khách là tủ buffet chưng diện bát đĩa và... cái tivi đời mới. Mấy năm qua, ta có thêm máy vi tính. Hiếm gia đình có được tủ sách. Có - nhưng rất ít, chỉ lèo tèo vài chục cuốn. Trong khi dân số người Chăm ở tỉnh này tăng gấp năm lần, chưa nói đến “trình độ học vấn” được nâng cao gần như là đại nhảy vọt.

Hơn nửa ngàn đầu báo, tạp chí đủ loại tràn ngập thị trường; ngoại lệ còn có các loại báo như Tuổi trẻ, Công an Thành phố, Bóng đá... được bày bán ngay đầu ngõ vào plây. Bà con nông dân, tầng lớp có học đọc báo, yên tâm rằng mình đã hiểu mọi chuyện. Người Chăm vài chục năm qua, đã bỏ thói quen đọc sách. Thói quen vào hiệu sách tìm mua thì càng hiếm hơn nữa. Có lẽ sau 1975, đất nước lâm cảnh nghèo khó kéo dài đã gây nên tình trạng đó, từ đó làm thành thói quen chung chăng?

Không hẳn vậy.

3. Tại sao? Đất nước đói khát sau cuộc chiến đã làm đảo lộn tất cả. Từ khủng hoảng đời sống kinh tế lây lan sang khủng hoảng tinh thần, xảy ra cả với thành phần được cho là ưu tú. Nhưng đó chỉ là một trong những nguyên nhân rất thứ yếu.

Thế hệ “trí thức Chăm” trước 1975 phần đông là nông dân chưa được trang bị kiến thức Tây học, không ai mù chữ Chăm. Họ có thể thảo luận về nhiều vấn đề trong môi trường văn hóa rất đặc trưng là lễ hội dân gian. Sau khi đất nước thống nhất, tất cả đều tắt ngúm. Giới có [Tây] học Chăm ngày càng xa lạ với chữ mẹ đẻ; còn việc đọc hiểu văn bản chép tay cổ thì ví như chuyện hái sao trên trời.

Với chữ nghĩa và văn hóa truyền thống dân tộc đã thế, tri thức về thế giới bên ngoài lại càng tệ hại hơn. Làng xóm đói sách. Cả thị xã Phan Rang có mỗi hiệu sách, mà sách thì luôn là... “sách mẫu” không bán. Hơn mười năm thiếu sách cũng đủ giết chết thói quen đọc sách cùng “khả tính tri thức” của một thế hệ chưa lấy gì làm vững vàng. Đứt mạch truyền thống, rồi khi truyền thống được nối lại thì giá sách thời kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đang ở trên trời, vượt tầm với của đại bộ phận người có học cư trú vùng nông thôn.
Thế hệ này không “dốt” mới lạ!

Dốt, họ vẫn đọc. Đọc lúc này - qua giáo dục nhà trường hay tự học - đa phần là để thu thập kiến thức với mục đích duy nhất là chống giặc đói hay giật lấy tấm bằng. Giật lấy tấm bằng để tiếp tục “chống đói” ở bậc cao hơn. Nghĩa là học và đọc để phục vụ cho sự no ấm, ngon đẹp của tấm thân là chính.

4. Vậy, làm gì, để khôi phục thói quen đọc?

Phải làm lại từ đầu. Nghĩa là khắp nơi phải CÓ sách. Có sách cả nơi chưa cần có, nhất là các vùng ngoại vi. Thư viện tỉnh huyện đã đành, càng cần có sách tại nhà văn hóa làng bản, trường học, gia đình nơi vùng sâu miền xa... Bởi không ít trường hợp, các vùng miền này đã cung cấp cho đất nước bao tài năng sáng chói. Internet hay sách điện tử các loại không giết chết “sách”, Umberto Eco khẳng định mạnh mẽ thế. Chúng có thể thay thế “sách-để-tham-khảo” chứ không loại trừ “sách-để-đọc”.

Vấn đề có SÁCH GÌ và ĐỌC NHƯ THẾ NÀO cần được đặt ra. Ngoài sách, tạp chí các loại phục vụ cho thực tiễn sinh hoạt, sách nâng cao đời sống tinh thần là rất thiết yếu. Chớ ngại kiến thức kia vượt tầm hiểu của cộng đồng. Không chịu đọc tác phẩm vượt tầm, thì vẫn còn chưa biết ý nghĩa và thú vui của đọc. Cạnh đó, dù thấp nhất là chỉ để giải trí, để thỏa mãn tính tò mò, để học tập – nghiên cứu phục vụ cho đời sống thực tế hoặc tinh thần, hay là gì đi nữa, mọi hình thức đọc cần được khuyến khích.

Điều cuối cùng, đâu là NƠI gợi hứng tốt nhất cho thú vui đọc? Nhà trường, chứ không đâu khác. Chẳng những gợi hứng mà chính nhà trường còn là nơi gợi mở cho tìm tòi, sáng tạo. Tôi thử làm cuộc điều tra bỏ túi các sinh viên Khoa Sáng tác và Lí luận - Phê bình văn học thuộc Đại học Văn hóa Hà Nội về Barthes, Foucault, Derrida, Kristeva… thì nhận được câu trả lời không chút ngại ngần rằng đó là các tên tuổi hoàn toàn xa lạ với họ.

Còn với các loại báo của Hội Nhà văn Việt Nam, thì - rất ít người đọc. Nguyên do ư? Không có gì để đọc cả! Sinh viên viết văn cần học/đọc CÁI MỚI, nhưng chương trình đại học và các loại báo chuyên văn học không cung cấp thông tin gì mới cho họ cả! Hỏi người trẻ yêu văn chương hôm nay biết gì về các trào lưu văn học đương đại như tân hiện thực, thơ tân hình thức, hậu hiện đại…? Câu trả lời thật lòng nhất là: mù. Mù, nên không biết đâu điểm xuất phát, từ đó hết còn hứng thú dấn vào sâu hơn trong hành trình tìm tòi khai phá, cuối cùng là chấm dứt luôn cảm hứng sáng tạo.

Nguồn:
Văn hóa đọc - nhìn từ một vùng ngoại vi
Tham khảo
Blog Inrasara
Entry liên quan:
TỪ CHIẾC BOOKMARK NGHĨ VỀ VĂN HÓA ĐỌC


4 comments:

Titi on lúc 23:09 24 tháng 11, 2010 nói...

Cho em góp thêm 2 ý,
1. Theo em, xã hội mình đánh mất thói quen sinh hoạt tinh thần. Trong những buổi sinh hoạt tinh thần như bình sách, bình thơ, bình nhạc, bình họa của nhóm nhỏ những người có cùng sở thích, người ta sẽ đưa ra thông tin mới nhất về các vấn đề ấy, cùng nhau tiếp thu ý kiến khác mình, từ đó con người mới có nhu cầu cập nhật kiến thức liên tục, và đa chiều để tha hồ lập luận sắc bén và dành chiến thắng thuyết phục trong các cuộc bình luận cởi mở ấy .
2. Ngày nay, em thấy đa số bằng lòng với ý kiến cố định học được đã in thành nếp trong đầu, tự huyễn hoặc rằng đó là chính kiến của cá nhân, chả thèm biết đến chính kiến của kẻ khác nó hay ho ra làm sao, thú vị và hấp dẫn chết người như thế nào... :-D Trong khi, tự phản biện, sống tiếp thu cái hay, cái đẹp, sống LỚN hơn điều kiện xung quanh cho phép là kỹ năng dân châu Âu cực kỳ sành điệu.
Vì thế, có ép những người bảo thủ như thế đọc sách thì họ cũng chẳng khá hơn đâu. Hic hic ....

LU on lúc 03:23 25 tháng 11, 2010 nói...

Cá nhân em, tủ sách của em gần 15 năm nay là thư viện trường. Em ko thích sở hửu sách về nhà vì sẽ bị chật chội với cả lô lốc kệ sách. Cứ để thư viện giử giùm, cần tìm hiểu gì thì lên mượn về đọc vừa tiện lại đở tốn xìn mua.
Hơn nữa, sách thư viện, nguồn tư liệu cho một đề tài sẽ có sẵn một collection, được tập hợp từ những năm rất xưa như 1940, 1950, 1960, cho đến 2010.
Đọc sách đối với em là thu nhặt tin tức và kiến thức. Khi cần biết một đề tài nào, em sẽ thuê bao hẵn và diếm đi hết những đầu sách trong danh mục đó ở thư viện. Rồi vác hẵn chúng về nhà đôi khi gần 30 cuốn sách, hoặc có thể hơn. Em ngậm nhấm từng tác giả so sánh xem họ có gì mâu thuẫn, rồi em đi thực tế để kiểm tra xem nó có còn tồn tại? hay người viết chỉ quan sát từ xa mà ko chịu tìm hiểu kỹ rồi viết bừa.
Đối với em, kiến thức phải chính xác, không được mù mờ hiểu half and half, rồi nghĩ rằng mình là chuyên gia ko ai hiểu điều này hơn mình. Kiến thức là thứ dễ cũ kỹ nhất nếu mình ko chịu update cái sọ não. Những gì mình cho là đúng hôm nay thì ngày mai có thể nó sẽ sai.
Thú thật là bao nhiêu năm nay em học từ thư viện, thầy cô chỉ đóng vai trò gợi ý cho em nên đọc gì, và hướng dẫn em cách nào tự học hay nhất mà ko cần đến trường.
Tất nhiên lối tự học với thư viện là ko có bằng cấp nào cả, nhưng cần gì bằng cấp? lĩnh về cũng có xử dụng tới cái bằng đó đâu?
Em ko giới hạn đề tài đọc vì em học đa nghành mờ. Em đọc đủ thứ từ kỹ thuật, art design, đến lịch sử và âm nhạc. Đọc rồi tự ngẫm mình ên, khi em nghĩ ko ra thì em oánh dây phép hỏi thầy cô, hoặc phi ngay vào trường tám một xí là trắng đen rõ cả.

À, em ko bao giờ tin vào những nguồn online, thầy cô em bẩu rằng sự đáng tin cậy của nó chỉ 60% thôi, và đa phần là sơ lược và ko chính xác. Dựa vào nguồn online như Google, dễ làm cho người đọc có kiến thức "nửa chừng xuân".

Cao Thành Long on lúc 09:01 25 tháng 11, 2010 nói...

Tuyệt! Đồng tình với cả hai ý kiến của Titi và LU. Bọn tớ cũng thử thành lập một nhóm...đọc sách và "cãi nhau" sau khi đọc. Thông thường là vào mỗi buổi sáng thứ 7 ở quán cafe hè phố. Chỉ tiếc là nhóm của tớ chỉ có 4 người. Còn các bác ở Hội văn nghệ thì không tham gia nhóm của tụi tớ vì...bọn này "phản động", chuyên nói ngược. Híc...Với tớ thì có một thư viện cho riêng mình vẫn hơn. Khỏi phải mỏi chân đến thư viện. Tuy nhiên tủ sách ở nhà cũng là một gánh nặng khi phải bảo quản, dọn dẹp và...phải thường hay thức khuya để đọc. Mà đúng là có chuyện này - mấy em (chính xác là 4) vừa tốt nghiệp xong đại học vào làm ở cơ quan tớ tớ hỏi có đọc sách của tác giả này, tác giả kia hay không thì luôn nhận được câu trả lời "hay vậy hả anh!? Anh cho em mượn được không"? Híc...tớ thì lại có tật xấu "Không bao giờ cho mượn sách. Chỉ giới thiệu những quyền mà mình đã đọc". Tật xấu này càng ngày càng khó bỏ.

Unknown on lúc 19:42 25 tháng 11, 2010 nói...

Bạn CTL ko cho mượn là phải, kinh nghiệm của mình là đồ ai nấy xài, dân mình đã ko quý chữ còn ko quý đồ của người khác :D

Em nghĩ cần bổ xung thêm việc nơi khơi gợi hứng thú đọc ko chỉ là nhà trường mà là gia đình nữa (em vốn phản đối việc cái j cũng đổ lỗi cho giáo dục mà, phải đổ cho gia đình trc :D). Nhà trường cần thay đổi phương pháp dạy, kích thích tư duy và mở rộng hứng thú khám phá, tra cứu tài liệu chứ ko thụ động như bây h. Còn trong nhà, chính cha mẹ mới là nguồn động viên và đóng vai trò chính trong việc gợi cho con hứng thú với văn hóa đọc. Bố mẹ mà chỉ nói chuyện giá vàng giá đất trong bữa cơm thì con ham đọc thế quái nào đc. Em có cô bạn, đến nhà cô ấy, tuyệt nhiên ko có quyển sách nào, vì mẹ cô ấy chỉ khuyến khích con đọc tạp chí Thế giới phụ nữ, coi đấy là kim chỉ nam của cuộc sống, kêu đàn bà chỉ cần thế, cần j mà đọc lắm cho nó mệt người. Rốt cuộc nói chuyến với cô bạn này ốm hết cả người, ko có j khác hơn việc mở mồm ra là dạy dỗ chuyện giữ chồng (mà mình đã mất chồng hồi nào),.

Riêng với em thì em chỉ thích đọc tiểu thuyết văn học thoai, hehe, nên ko dám lý luận to tát je. Có điều em ko thích cách người ta chứng tỏ mình có văn hóa đọc bằng cách khoe tủ sách (như cái ông giám đốc hợm hĩnh nào đấy từng viết trên Vnexpress), thích tỏ ra mình đọc nhiều bằng cách tầm chương trích cú hoặc chỉ trích, nạt nộ người khác bằng một bầu lý thuyết vay mượn mà mình đọc được (như rất nhiều trí thức đang thể hiện trên các trang xh mạng hiện nay :P). Càng đọc nhiều, hiểu nhiều, cái mà người ta có được, ko chỉ là sự hiểu biết, mà còn là sự khiêm tốn và bao dung.

Đăng nhận xét

 

VMC Copyright © 2009 | Power by Blogger | Template redesigned by Lý Minh Triết